Home » Plataforma Hobennan Profesional (PHP) – Tienda di ley: Parlamento por haci uzo di e competencianan na su disponibilidad pa garantisa integridad

Plataforma Hobennan Profesional (PHP) – Tienda di ley: Parlamento por haci uzo di e competencianan na su disponibilidad pa garantisa integridad

by Admin
0 comment 70 views

 

 

Den Aruba su structura estatal ta Parlamento cu ta representante di pueblo Arubano ta e organo mas halto di estado y no nos gobierno of e ministernan individual. Esaki ta hancra den nos constitucion di Aruba (Staatsregeling). A base di nos Staatsregeling (Steg.A.) nos ministernan den funcion mester responsabilisa nan mes na Parlamento pa nan maneho. Esaki nos ta jama ‘responsabilidad ministerial’ Tambe nos conoce e regla constitucional di vertrouwensregel cu ta prescribi cu un minister of un gabinete mester tin confiansa di nos Parlamento pa por sigi asumi su encargo publico y si na dado caso e no ta gosa mas di e confiansa di Parlamento e lo wordo manda cas door di un mocion di desconfiansa aproba door di Parlamento mes. Na man di e dos reglanan constitucional menciona akiriba, por compronde y alabes reconoce e posicion y relacion entre ministernan y nos Parlamento. Mas cu claro nos organo estatal mas halto di Aruba tin su competencianan cu nos constitucion ta ekipa e cune y esaki por wordo mira como hermentnan special cu cada parlamentario individual tin pa por eherce nan funcion manera debe ser. Primordialmente nos Parlamento tin e poder legislativo den un man y den e otro man e poder y obligacion pa controla nos gobierno na mando. Den e articulo informativo aki nos lo tira lus riba e tarea di “controlado di gobierno” cu nos Parlamento tin y tur su implicacionnan, enfocando riba specificamente un di e cuater comptencianan cu Parlamento tin pa adkiri informacion y controla gobierno.

 

Nos constitucion ta ekipa Parlamento cu diferente competencia, cual e por haci uzo di nan pa por controla gobierno optimalmente. For di e derecho pa aproba presupuesto, derecho pa haci pregunta, derecho pa yama un minister pa un reunion y last but not least e derecho di inicia un investigacion. Tur e competencianan menciona akiriba ta pa duna nificacion na e derecho riba informacion (het recht op informatie) cu Parlamento den su totalidad tin, cual ta un derecho fundamental pa por eherce un bon supervision efectivo y profesional riba gobierno. Un parlamentario a expresa den reunion publico cual kier a retira confiansa di un minister cu Parlamento no ta Ministerio Publico, pero den e mesun rosea sin cu e la ripara e no a realisa cu e ta trahando na un forma deficiente sin cu e ta uzando competencianan cu Parlamento tini pa controla gobierno y garantisa integridad den aparato gubernamental. Cada competencia tin un cierto ‘omvang’ kiermeen tin competencia por ehempel cu lo pone Parlamento haya claridad riba un maneho of topico door di kizas djis haci un pregunta por escrito y na su lugar e lo haya un contesta por escrito bek for di e minister. Pero no ta tur biaha e competencianan aki ta apto pa wordo usa den tur situacionnan.

 

Den cuadro di esaki e atencion lo wordo dedica na e derecho di haci un investigacion. Aki ta trata un investigacion inicia bou peticion di Parlamento pa loke ta regarda un asunto den e aparato gubernamental y no un investigacion hiba of supervisa door di Ministerio Publico di Aruba. Segun ponencianan fuerte di Minister di Desaroyo Teritorial, Infrastructura y Medio Ambiente actual por saca afo cu tin sospechonan serio encuanto di corupcion den varios departamento cu ta resorta bou su ministerio. Si Parlamento ta desea di haya respectivamente e aclaracion necesario y alabes trece e berdad riba awa, haciendo uzo di e derecho constitutional aki por ta un alternativa y opcion sumamente efectivo.

 

Art. III.19 di nos Staatsregeling ta indica cu ‘De staten hebben het recht van onderzoek, te regelen bij landsverordening’. Esaki simplemente kiermen cu Parlamento tin e derecho di haci investigacion. E derecho di haci investigacion ta wordo considera como un di e “toolnan” mas pisa pa controla gobierno. Segun e memorie van toelichting e competencia aki por wordo uza si despues cu Parlamento a haci uzo di su derecho di interpellatie (cuestionando e minister den un reunion publico) y no a haya suficiente claridad tocante un tema specifico. E derecho aki ta crea e oportunidad pa cuestiona y colecta informacion for di un persona cu ta bou di huramentacion. Di e manera aki un asunto por wordo investiga te na fondo y tur duda di Parlamento por wordo aclaria.

 

E procedura pa inicia un investigacion ta wordo describi den Reglamento di Ordo pa Parlamento di Aruba (Rvo). Art. 71 inciso 1 RvO ta indica cu e peticion pa por haci un investigacion tin cu wordo haci por escrito y firma door di un of mas parlamentario. E peticion aki por sali tambe ariba iniciativa di un di e comisionnan cu ta forma parti di e structura di comision cu Parlamento di Aruba conoce. E base den e reglamento pa esaki ta art. 71 inciso 2 RvO. Mas cu claro den e peticion aki mester formula exactamente e tema y e tarea cu e investigacion aki tin cu cumpli cune, mas ainda si ta posibel tambe nomber di e personanan cu Parlamento ta desea di interoga bou huramento. Esaki mester wordo acompaña cu un memorie van toelichting (MvT). E peticion acompaña pa su MvT mester wordo poni den man di cada miembro di Parlamento y tambe gobierno segun art. 72 RvO. Mas cu claro Parlamento den su totalidad mester bay dicidi riba e punto aki y esaki ta sosode a base di un mayoria. 

 

Si Parlamento tuma e decision pa encamina un proceso di encuesta parlamentario, un comision special (enquêtecommissie) lo wordo forma door di miembronan di Parlamento mes cu ta bay carga e responsabilidad pa ehecuta e investigacion. Esaki ta para explicitamente den art. 73 inciso 1 RvO y art. 1 inciso 2 di nos Enquêteverordening. E interogacion door di e comision special lo tuma lugar den edificio di Parlamento di Aruba mes y no un instancia of facilitacion externo a base di art. 6 Enquêteverordening. E comision special tin e derecho di por duna un tercer partido e tarea di haci un investigacion encuanto un of otro punto. E investigacion por encera tambe cu e comision aki forma pa un presidente y cuater otro miembro ta bay tene un serie di interogacion extenso cu e personanan stipula den e peticion. 

 

Remarcabel na esaki ta cu un testigo cu wordo yama door di e comision special aki ta obliga pa duna cooperacion. Art. 3 inciso 1 Enquêteverordening ta dicta esaki. E persona encuestion no ta solamente obliga pa presenta dilanti e comision pero na mes momento e testigonan aki mesun cos cu den un proceso penal, no mag declara of duna informacion cu no ta cuadra cu realidad paso nan lo haci nan mes culpabel na e echo castigabel meineed conforme
art. 2: 165 di nos Codigo Penal. Un proces-verbaal lo wordo formula di tur declaracion haci door di testigonan, ambtenaar of profesional nan cu wordo interoga bou huramento. Na final di e encuesta parlamentario por exigi di e comision pa compila un rapport final, incluyendo tur documento relevante cu bin na lus durante e investigacion. E rapport final aki lo ser presenta den un reunion publico. Mester bisa cu ta posibel pa Parlamento dicidi, pa haci e cuestion completo publico. Haciendo tur documento y declaracionnan publico pa pueblo por mira y biba hunto cu e investigacion a base di art. 78 RvO. 

 

Pa ilustra con leu e derecho di haci investigacion por bai, lo menciona algun competencia cu e comision special aki (enquêtecommissie) tin den man. Declaracionan haci lo tin cu bai por escrito, y wordo firma. Si acaso esaki no ta posibel un anotacion lo wordo haci di esaki. Den un scenario cu un experto of testigo lo no por presenta pa motibonan prescribi den art. 10 Enquêteverordening, e comision lo apunta un miembro pa bai interoge na su cas of establecimento.  Si un persona cu wordo cita pa e comision aki no presenta un proces-verbaal lo wordo traha di e acontencimento aki y hasta por wordo mande pa Ministerio publico of Corte den promer instancia. Ta existi e posibilidad cu Corte di promer instancia por ordena e detencion di e testigo of experto. E detencion por wordo ordena pa 6 luna y por termina si e persona en cuestion cumpli cu su obligacion pa duna un declaracion bou di huramentacion. Mirando tur esaki por conclui e poder grandi cu e derecho aki ta implica pa por trece dilanti tur loke mester trece dilanti den e aparato gubernamental sin interferencia di OM, asina mester remarca cu e poder di e derecho aki ta wordo limita na cierto momento y punto door di nos Enquêteverordening, pero mucho grandi e limitacion aki no ta. 

Pa un bista amplio di e competencianan di e comision aki nos ta recomenda na comunidad pa lesa pa mas detayes e Reglement van orde voor de Staten van Aruba & art. 9-14 Enquêteverordening. Tambe ta interesante pa tira un bista tambe riba Wet op de parlementaire enquête di Hulanda

 

Tienda di Ley a wordo forma door di un grupo di studiantenan di ley y tambe huristanan cu pa dos aña caba ta brindando asistencia huridico na nos comunidad di Aruba. Durante e existencia di Tienda di Ley nos a publica diferente articulonan huridico. Nos a trata diferente topiconan di nos Codigo Civil, Ley Constitucional, pero tambe Codigo Penal, Ley di Labor y Ley Administrativo. Nos meta no ta pa solamente brinda asistencia huridico na nos comunidad, sino tambe informa nos pueblo y comunidad di nan derechonan. Cada ciudadano di Reino Hulandes ta suppose di conoce e leynan, pero hopi biaha pa falta di transparencia esaki no ta sosode. E echo cu nos leynan mayoria biaha ta dificil pa compronde tambe ta hunga un rol. Pa e motibo aki nos ta purba di hinca e articulonan mas simpel cu nos por den otro na Papiamento, pero no tur biaha tin palabranan huridico exacto cu por wordo uza. 

 

Tuma nota cu e articulo tin meritonan educativo y no necesariamente mester wordo interpreta den e contexto cu ta e competencia aki so ta existi y tin cu wordo implementa. Netamente nos a enfatisa cu no ta tur biaha e competencianan aki ta apto pa wordo usa den tur situacionnan y vooral den casonan cu ta bai mas aleu di superficie. Escogencia robes di un competencia tambe por laga Parlamento no funciona of eherce control manera debe ser of afecta su eficiencia. Ta spera cu por a informa e lector un poco mas tocante e topico aki. Si bo persona tin pregunta, algun sugerencia pa un proximo topico di ley of ta desea asistencia huridico por tuma contacto cu nos via nos facebook page: Plataforma Hobennan Profesional of nos e-mail: [email protected].

 

Scirbi pa studiantenan di ley:

Wendert Cicilia

Minorca Martis LL.B.

Gerick Croes LL.B, B.Ec

 

You may also like

Our Company

Aruba Native News & Trends. Here to bring you the latest news and trends from our happy island.

Newsletter

Subscribe my Newsletter for more news. Let's stay updated!

Laest News

Copyright @2023 – Aruba Native All Right Reserved. Powered by 139 Design Studio